Stromend habitat en (vis)connectiviteit

Rijkswaterstaat heeft in december 2023 de planstudieopdracht ‘Visconnectiviteit in de Maas’ gegund aan ingenieursbureau Royal HaskoningDHV. Daarmee gaat gewerkt worden aan het verminderen van de impact die de 7 stuwen in de Maas hebben op het waterleven.

Deze opdracht is aanvullend aan de al langer lopende andere ecologische maatregelen in en langs de rivier, zoals het realiseren van natuurvriendelijke Maasoevers, geulen en beekmondingen. 
 

Kaderrichtlijn Water 

Door menselijke ingrepen in de afgelopen 150 jaar is de kwaliteit van het waterleven in en langs de Maas achteruit gegaan. Behalve de komst van stuwen om het waterpeil te regelen, is de rivier ook recht getrokken en werden de oevers van de Maas met steen vastgelegd. Hierdoor zijn veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor.

Daarom werkt Rijkswaterstaat samen met andere partijen al geruime tijd aan natuurvriendelijke oevers, beekmondingen en geulen langs de Maas. Met als doel de ecologische waterkwaliteit te verbeteren. 

Een belangrijke basis daarvoor is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Daarin staan bindende afspraken om onze  oppervlakte- en grondwateren weer in goede toestand terug te brengen. Onderdeel daarvan is dat rivieren een geschikt leefgebied moeten vormen voor de planten, vissen en macrofauna (kleine ongewervelde waterdiertjes) die daar van nature in thuishoren. De uitvoering van KRW-maatregelen loopt nog door tot eind 2027.
 

Vismigratie

Vissen kunnen zonder hulp niet voorbij de stuwen komen. Nogal wat vissoorten hebben tijdens hun levensloop verschillende wateren nodig om op te groeien of zich voort te planten. Ze migreren tussen zoet en zout water. De grote rivieren zoals de Maas vormen daarvoor hun hoofdroute. Dat geldt bijvoorbeeld voor zalm, aal en zeeforel. Ook trekken vissen heen en weer tussen de rivier en haar beken, op zoek naar voedsel of een geschikte plek om kuit te schieten. Vrije doorgang in het water is ook daarvoor noodzakelijk.

​

Verbeteren vistrappen

Al langere tijd liggen er bij alle zeven Maasstuwen vistrappen, bedoeld voor stroomopwaartse migratie. Ze zijn gericht op zowel de sterke zwemmers, bijvoorbeeld zalm, als zwakkere zwemmers, zoals driedoornige stekelbaars. 

Uit inspecties en metingen is echter gebleken dat de vistrappen niet optimaal werken. Per locatie heeft dat verschillende oorzaken. Sediment blokkeert bijvoorbeeld de instroomopening, de hoeveelheid water in de passage beweegt onvoldoende mee met de waterstand in de Maas, begroeiing belemmert de zwemruimte of de lokstroom laat te wensen over; hierdoor weten de vissen de ingang niet goed te vinden.

In de planstudie wordt voor elke vistrap een verbeterplan opgesteld, dus ook voor de vistrap bij stuw Sambeek. Deze werkzaamheden aan de vistrappen moeten uiterlijk eind 2027 zijn uitgevoerd.

Stuwpasserende geul langs stuw Sambeek

Onderdeel van deze opdracht is ook het terugbrengen van stromend water in het gestuwde deel van de Maas. Daar profiteren vissen van, maar ook andere stromingsminnende dieren en planten. Bij de stuwen is het verval het grootst. Daar liggen zodoende de beste kansen. De stuwen zelf moeten in stand blijven. De meest voor de hand liggende optie is daarom er een stromende nevengeul omheen te leggen.

In het KRW-budget van Rijkswaterstaat is ruimte voor het aanleggen van twee van dergelijke stuwpasserende geulen. Eén daarvan is gepland aan de Limburgse zijde rond stuw Sambeek onder de noemer Geul Ossenkamp. De planstudie daarvoor wordt uitgevoerd door ingenieursbureau Arcadis, eveneens in opdracht van Rijkswaterstaat. Voor de tweede geul worden momenteel de mogelijkheden verkend aan de Gelderse kant van stuw Grave onder de noemer Geul Coehoorn.

Meer weten?

Meer informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas vanuit de Kaderrichtlijn Water is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel voor vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).