Deze ingreep omvat het aanleggen van een kwelgeul bestaande uit drie compartimenten in de Maasuiterwaard ter hoogte van Wellerlooi in de gemeente Bergen.

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Ontwerp-Projectplan Waterwet, dat van 5 december 2023 tot met 15 januari 2024 ter inzage heeft gelegen. Iedereen die dat wilde kon in die periode een zienwijze indienen op de plannen.

Ligging
Het maatregelgebied bevindt zich op de rechteroever van de Maas ter hoogte van de dorpskern Wellerlooi en ten westen van de Rijksweg-Zuid, tussen rivierkilometer 128.6 en 129.6.

Het maatregelgebied Geul Wellerlooi op de rechteroever van de Maas, van zuid naar noord gezien. Foto: ©Studio Retouched.

Kaderrichtlijn Water
Deze maatregel is onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). De biodiversiteit in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar achteruitgegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers, plaatsen van stuwen en afsnijden van meanders en geulen. Veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem zijn daardoor verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor. Het waterleven is uit balans en de ecologische waterkwaliteit laat te wensen over.

Daarom werkt Rijkswaterstaat Zuid-Nederland al geruime tijd aan ecologisch herstel. Dat gebeurt door oevers en beekmondingen natuurvriendelijker in te richten, geulen aan te leggen en oude Maasarmen nieuw leven in te blazen. Vaak wordt dat gecombineerd met het verankeren van dood hout als aanhechtingsplaats voor allerlei waterinsecten, kleine waterdiertjes en als schuilplaats voor vis. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

Het ontwerp op hoofdlijnen
Ter hoogte van Wellerlooi wordt een 1 kilometer lange kwelgeul in de Maasuiterwaard aangelegd bestaande uit 3 compartimenten. Die worden met elkaar verbonden via een duiker en stuwbalken, die er voor zorgen dat het waterpeil te regelen is. Bijvoorbeeld om water vast te houden in drogere periodes. Aan de westkant van het maatregelgebied wordt het maaiveld flauw afgegraven voor voldoende variatie in inrichting van de geul. Hoe meer afwisseling in diepte, breedte en hoogte, hoe meer waterplanten en -dieren zich ergens kunnen vestigen. 

De bestaande heggen die haaks op de Maas staan, blijven behouden. Net als de solitaire bomen en boomgroepen. In het ontwerp is ruimte opgenomen om eventueel nieuwe Maasheggen in te passen. Voor aanleg van de geul is het nodig de haag aan de oostkant deels te verwijderen. De terrassenrand aan diezelfde kant wordt daarentegen verder versterkt door het talud steil af te graven. 

De volgende werkzaamheden maken deel uit van het ontwerp voor Geul Wellerlooi, die in totaal circa 1 kilometer lang wordt:

• creëren flauw talud bij de geulen door afplaggen van het maaiveld aan westzijde; 
• verbreden en verdiepen bestaande lossing richting Maas; 
• aanbrengen 3 schotbalkstuwen (regelen waterpeil door middel van balken in het water); 
• vervangen bestaande duiker door een beter regelbare klepduiker; 
• verwijderen van een duiker;  
• aanbrengen dode bomen in de geulen als ecologisch waardevol rivierhout. 

Kwelgeulen
Kwelgeulen waren vroeger karakteristiek voor de Zandmaas tussen Buggenum en Mook. De rivier loopt hier namelijk door een tamelijk diep uitgesleten en smalle bedding met aan weerskanten een getrapt terrassenlandschap. Dit deel van de Maas wordt daarom ook wel de Terrassenmaas genoemd. Vanaf de hogere flanken stroomt er helder en mineraalrijk grondwater (kwel) richting de rivier, wat bijzondere natuurwaarden met zich meebrengt. Rijkswaterstaat streeft er naar deze kwelmilieus waar dat kan weer terug te brengen als onderdeel van het ecologisch herstel van het Maassysteem.

Dit type waterleefgebied is een ideale vestigingsplaats voor planten en dieren die van stilstaand, helder en mineraalrijk water houden dat rijk is aan planten. Moeraszegge, algemene adderwortel, veldrus, waterviolier en kransvederkruid gedijen er bijvoorbeeld goed. En als er voldoende water- en oeverplanten zijn, dan werkt dat ook positief door op macrofauna. Dat zijn allerlei kleine ongewervelde diertjes en waterinsecten zoals de vierlijneendagsvlieg, zoetwatermosselen en libellensoorten als de glassnijder en vroege glazenmaker. Ook bepaalde vissen kunnen in kwelgeulen voorkomen.

Totstandkoming ontwerp en afstemming
Ingenieursbureau Arcadis heeft deze maatregel voor Rijkswaterstaat onderzocht en uitgewerkt. Daarbij is gekeken naar zaken als de bodemgesteldheid, de waterhuishouding en aanwezigheid van eventuele beschermde flora en fauna. Ook is gecontroleerd of er kabels en leidingen en eventuele cultuurhistorische of landschappelijke waarden zijn waar rekening mee gehouden moest worden.

Via een aantal ontwerpsessies heeft het plan vorm gekregen. Daarin is zoveel mogelijk rekening gehouden met wensen van direct betrokken partijen als de gemeente Bergen en grondeigenaar Stichting het Limburgs Landschap. Hieruit kwamen verschillende aandachtspunten en wensen naar voren, die zorgvuldig zijn afgewogen.  Dit heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat in het ontwerp ruimte is opgenomen voor het Limburgs Landschap om eventueel Maasheggen in te passen.

Archeologie
Uit het vooronderzoek is gebleken dat het maatregelgebied op een laagterras ligt dat in het laat-pleistoceen is ontstaan. Dit brengt een hoge archeologische verwachting met zich mee. Daarom is een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd. Daarbij zijn loopgraven uit de tweede wereldoorlog gevonden, en een krater van een ontplofte bom uit diezelfde periode. In het verdere proces zal rekening worden gehouden met deze hoge kans op archeologische vondsten. Daarvoor gelden standaard werkprotocollen.

Ontwerp-Projectplan Waterwet
Onder ditzelfde Ontwerp-Projectplan Waterwet vallen nog negen andere KRW-maatregelen in de Zandmaas. Tezamen vormen ze het zogeheten deelproject 6. Zie onderstaand kaartje voor een overzicht.

Iedereen kon van 5 december 2023  tot en met 15 januari 2024 reageren op de plannen. 

Verdere stappen
In de reactienota bij het Ontwerp-Projectplan Waterwet wordt teruggekoppeld wat er met de binnengekomen zienswijzen is gedaan. Na publicatie van het definitieve Projectplan Waterwet is er voor belanghebbenden de mogelijkheid tot het indienen van beroep tegen de plannen. Uiterlijk december 2027 moeten de werkzaamheden zijn uitgevoerd. 
 

Andere KRW-maatregelen in deze regio
In de gemeente Bergen zijn buiten de vier maatregelen in deelproject 6 nog twee andere KRW-maatregelen bij Rijkswaterstaat in voorbereiding: Monding Heijense Leijgraaf en Geul Ossenkamp. Die doorlopen echter een andere procedure, omdat ze qua planning onder de nieuwe Omgevingswet vallen, die per 1 januari 2024 in werking reedt. Op de betreffende projectpagina's vindt u de actuele stand van zaken van deze andere maatregelen.

Meer weten of vragen?
Voor nadere informatie over de procedure rond het Ontwerp-Projectplan Waterwet kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met het Service Center Vergunningen Rijkswaterstaat via 088-7974300.

Kijk op www.samenwerkenaanriviernatuur.nl (riviertakpagina Maas) voor achtergrondinformatie over het programma Kaderrichtlijn Water Maas en een klikbare kaart met alle maatregelen die in voorbereiding en uitvoering zijn. Er is ook een halfjaarlijkse nieuwsbrief en een brochure. Of bel voor andere vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).