Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas, waaronder de maatregel Geul Leijgraaf Arcen in de gemeente Venlo. Daar staat het aanleggen van twee kwelgeulen langs de Boerenhuizenlossing op het programma. 

Stand van zaken

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit is definitief vastgesteld, gepubliceerd in de Staatscourant en ligt ter inzage van woensdag 2 april 2025 tot en met dinsdag 13 mei 2025. In die periode is het mogelijk beroep in te stellen tegen het besluit bij de Raad van State. 

Verderop op deze pagina vindt u meer informatie over het inzien van de stukken en de beroepsprocedure.

Kaderrichtlijn Water

De plannen vloeien voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Die richtlijn heeft als doel de kwaliteit van alle oppervlaktewateren in Europa te verbeteren en bescher­men. Dat geldt dus ook voor de Maas. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

In de loop van de tijd is door menselijk ingrijpen veel veranderd aan het Maaslandschap. Het waterleven in en langs de rivier is daardoor in de knel gekomen. De maatregelen moeten er voor zorgen dat er ook weer ruimte komt voor natuurwaarden; meer leefgebied voor planten, vissen en kleine waterdiertjes. 
 

Terrassenmaas

Het deel van de Maas tussen Roermond en Mook wordt ook wel de Terrassenmaas genoemd. Dit verwijst naar het diep ingesleten dal, met aan de zijkanten omhoog lopende terrassen.

Hier worden op verschillende plekken kwelgeulen teruggebracht, die vroeger een normaal verschijnsel waren onderaan de terrassen. Dit watertype is namelijk grotendeels verdwenen en daarmee het waterleven dat daar bij hoort. 
 

Definitief Projectbesluit ter inzage

In het Projectbesluit zijn naast Geul Leijgraaf Arcen nog twee andere maatregelen in de noordelijke Zandmaas opgenomen:  Monding Vorstermolenbeek (ook in de gemeente Venlo) en de Monding Kleefse beek in de gemeente Gennep. Zie onderstaand kaartje voor de ligging van de drie maatregelen.

Het Ontwerp-Projectbesluit heeft ter inzage gelegen van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025. Iedereen die dat wilde kon in die periode reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen. Er zijn in totaal twee zienswijzen binnengekomen. In de reactienota bij het definitieve Projectbesluit staat beschreven hoe daar mee is omgegaan. 

Het besluit voor de drie maatregelen ligt nu voor een laatste keer ter inzage van 2 april 2025 tot en met 13 mei 2025. In deze periode is het mogelijk beroep in te stellen bij de Raad van State. U vindt het vastgestelde Projectbesluit op www.platformparticipatie.nl/zandmaas-noord, inclusief uitleg over wie beroep kan instellen en hoe u dat kunt doen. De reactienota is eveneens via die website beschikbaar.

De documenten zijn ook in te zien op het Rijkswaterstaat-kantoor in Den Bosch (Magistratenlaan 82). Hiervoor kan een afspraak worden gemaakt via 088-7974300.

Het ontwerp op hoofdlijnen

Dit maatregelgebied ligt ongeveer 1 km boven Arcen bij de Boerenhuizenlossing tussen de N271 en de Maasstraat (ten zuiden van de rotonde) op de rechteroever van de Maas.

Aan de oostzijde van de Boerenhuizenlossing komen tussen de Rijksweg en de Maasstraat twee geïsoleerde kwelgeulen boven elkaar te liggen, met een totale lengte van 480 meter. Ze worden 20-25 meter breed en overwegend 1,5 meter diep. Er komen ook ondiepere plekken en aan de randen zijn plas-draszones voorzien.

Kwelgeulen bevatten grondwater dat vanaf de hoge flanken naar de Maas stroomt en op lage delen omhoog 'kwelt'. Dit zuivere water is vaak lange tijd onderweg geweest door de bodem en heeft tijdens die reis allerlei mineralen opgepikt. Die eigenschappen trekken bijzondere planten en dieren aan die van stilstaand, helder en mineraalrijk water houden. Alleen bij hoogwater loopt dit type geul vol met Maaswater. 

Het bestaande zandpad in het gebied blijft behouden en vormt de scheidingslijn tussen de noordelijke en zuidelijke geul. Zo blijven de omliggende percelen bereikbaar. Onder het pad gaan duikers voor wateruitwisseling tussen beide delen zorgen. Mogelijk moeten hiervoor enkele bomen wijken.

Het aangrenzende populierenbosje wordt uitgedund. Daar waaien namelijk soms bomen om, met het risico dat ze met de kruin op het fietspad zouden kunnen vallen.

Om de kwelgeulen te kunnen aanleggen, wordt de Boerenhuizenlossing deels gedempt en deels verlegd richting de Maasstraat. Het water in deze lossing, dat van mindere ecologische kwaliteit is, blijft zodoende gescheiden van het zuivere grondwater in de geul. Voor deze verplaatsing zal een groepje bomen langs de Maasstraat worden verwijderd.

In het water worden dode bomen als ecologisch waardevol rivierhout neergelegd. Vanzelfsprekend stevig verankerd om wegdrijven bij hoogwater te voorkomen. Dit draagt bij aan een gevarieerde inrichting. Hoe gevarieerder, hoe aantrekkelijker de geulen zijn voor verschillende soorten planten en kleine ongewervelde waterdiertjes om zich te vestigen.

Elzenbroekbos, dotterbloemhooiland en oeverplanten

Aan de noordwestkant van de nieuwe kwelgeul wordt het maaiveld afgeplagd en ingezaaid. Daar krijgt dan zogenoemd dotterbloemhooiland de kans zich te ontwikkelen.

Hier is ook ruimte voor elzenbroekbos: dat zijn bomen die goed tegen natte voeten kunnen. Dit soort oeverbegroeiing is belangrijk voor waterinsecten en vogels. Maar ook voor schaduw en verkoeling, wat waterplanten en -dieren betere overlevingskansen biedt in warme periodes.

Verder blijven plukjes waardevolle oeverplanten uit het te vergraven deel van de Boerenhuizenlossing behouden. Deze worden tijdelijk opzijgezet en vervolgens in de kwelgeulen geplant. Het gaat dan bijvoorbeeld om dotterbloem, duizendknoop fonteinkruid en veldrus.

Natuurherstel op de oostflank

Aan de oostzijde van de geul is het de bedoeling de graszode af te plaggen, ofwel de bovenste laag van het maaiveld te verwijderen. De kaal gemaakte grond wordt vervolgens ingezaaid met een kruidenrijk zaadmengsel. Zo kan hier soortenrijk vochtig grasland tot ontwikkeling komen, dat eventueel ook geschikt is voor na-beweiding met vee.

Om dat mogelijk te maken, komt er een afrastering met toegangs hekken langs die zijde. Het cultuurhistorische greppelpatroon van smalle weides gescheiden door (braam)struikgewas blijft intact. Wel worden de bodems van de greppels wat opgehoogd met zand om meer kwelwater vast te kunnen houden.

De oude aarden wal aan diezelfde kant wordt hersteld. Vroeger had deze 1 meter hoge rand met doornstruiken de taak het grazende vee binnen de percelen te houden. In de loop van de tijd zijn er gaten in de wal gevallen. Op verzoek van de gemeente Venlo wordt de wal opgevuld en vervolgens beplant met het ruige doornstruweel dat hier zo typerend is. De doorgaande lijn is dan weer terug van weggeweest.
 

Bufferzone

Rijkswaterstaat streeft ernaar om rond (een deel van) de kwelgeul een bufferzone te realiseren voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is hier een strook land van 15 meter breed om de geul heen die ervoor zorgt dat gewas beschermingsmiddelen en meststoffen van aan grenzende landbouw gebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in de KRW-geul.
 

Totstandkoming ontwerp en afstemming

Het ontwerp is besproken met direct betrokken partijen als de gemeente Venlo, Waterschap Limburg en Stichting het Limburgs Landschap. Ook zijn bij particuliere grondeigenaren en -gebruikers en andere belanghebbenden relevante informatie en aandachtspunten over het gebied opgehaald. Daar is zo goed mogelijk rekening mee gehouden in het ontwerp.

Verder geldt er een hoge archeologische verwachting voor dit gebied. Daarvoor zijn standaard protocollen bij werkzaamheden van toepassing, die als eis worden mee gegeven aan de aannemer die het werk gaat uitvoeren.

In deze regio speelt nog een ander herinrichtingsproject: de dijkversterking Arcen vanuit het Hoogwaterbeschermings programma, onder leiding van het waterschap. Onderdeel daarvan is het landinwaarts verleggen van de dijk, zodat de Maas meer ruimte krijgt om over de uiterwaarden te stromen als er veel water afgevoerd moet worden. Als beide projecten zijn uitgevoerd, zal hier sprake zijn van een open buitendijks gebied tussen de kwelgeul en de Maas.

Verdere stappen 

Onderstaand schema geeft een overzicht van de stappen in de besluitvorming voor deze drie KRW-maatregelen, met de bijbehorende mogelijkheden om te reageren en een doorkijk naar de uitvoeringsfase.

Andere KRW-maatregelen in deze regio

In de gemeente Venlo zijn eerder al KRW-maatregelen uitgevoerd. In deze regio staan verder nog andere ecologische verbeteringen op het programma bij de Vorstermolenbeek, Stepkensbeek en Lingsforterbeek om voor 2028 uit te voeren. Dat gebeurt eveneens in samenwerking met Waterschap Limburg.

Niet al deze ingrepen vallen qua planning onder de Omgevingswet. Sommige zijn namelijk nog voorbereid onder de oude wetgeving van de Waterwet, zoals de maatregel Stepkensbeek. Dat betekent dat Rijkswaterstaat in de praktijk te maken heeft met verschillende te volgen procedures. In de communicatie over de plannen zal steeds worden aangegeven welke procedure van toepassing is. 
 

Meer weten of vragen?

Voor vragen over de beroepsprocedure: neem contact op met de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat via 070-456 96 07.

Voor inhoudelijke vragen over de Kleefse beek: bel met Rijkswaterstaat via 0800-8002 (gratis). 

Meer algemene informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure.