Kaderrichtlijn Water

Ten noordoosten van Buggenum in de gemeente Leudal wordt een 1 kilometer lange geïsoleerd liggende geul langs de plas Bouxweerd aangelegd.

Deze maatregel is onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). De biodiversiteit in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar achteruitgegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers, plaatsen van stuwen en afsnijden van meanders en geulen. Veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem zijn daardoor verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor. Het waterleven is uit balans en de ecologische waterkwaliteit laat te wensen over.

Daarom werkt Rijkswaterstaat Zuid-Nederland al geruime tijd aan ecologisch herstel. Dat gebeurt door oevers en beekmondingen natuurvriendelijker in te richten, geulen aan te leggen en oude Maasarmen nieuw leven in te blazen. Vaak wordt dat gecombineerd met het verankeren van dood hout als aanhechtingsplaats voor allerlei waterinsecten, kleine waterdiertjes en als schuilplaats voor vis. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.
 

Definitief projectplan 

Geul Bouxweerd vormt samen met nog negen andere KRW-maatregelen in de Zandmaas het zogeheten deelproject 6. Zie onderstaand kaartje voor een overzicht. Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het vastgestelde Projectplan Waterwet voor deelproject 6.

Ontwerp-Projectplan 

Eerder heeft het Ontwerp-Projectplan Waterwet ter inzage gelegen van 5 december 2023 tot met 15 januari 2024. Iedereen die dat wilde kon toen een zienswijze indienen. In totaal zijn er 12 zienswijzen binnengekomen voor dit deelproject 6, die vervolgens door Rijkswaterstaat zijn betrokken bij het voorbereiden van het definitieve Projectplan. In de Nota van antwoord bij dat Projectplan staat beschreven wat er met de ingediende zienswijzen is gedaan. 
 

Overzicht besluitvorming

Het onderstaande schema geeft een overzicht van de verschillende stappen in de besluitvorming en de globale planning richting uitvoering.

Aannemer bekend

Voor de uitvoering van de werkzaamheden is een aannemer geselecteerd: de combinatie Boskalis-Wetering. Zij gaan de komende jaren in totaal 17 KRW-maatregelen langs de Maas buiten realiseren, waaronder deelproject 6. Lees meer hierover in het nieuwsbericht Opdracht voor de volgende stap ecologisch herstel Maas verstrekt. De maatregelen moeten uiterlijk december 2027 zijn uitgevoerd.  

Ligging Geul Bouxweerd

Het maatregelgebied bevindt zich op de linkeroever van de Maas tussen rivierkilometer 86.3 en 87.4, ten noordoosten van Buggenum. In dit gebied zijn nog 2 andere maatregelen voorzien: Geul Bouxweerd-Kerkhoofsmaesje en Oever Bouxweerd.

Al sinds de jaren ’40 van de vorige eeuw worden in deze Maasuiterwaard grondstoffen gewonnen, in het begin vooral grind. De ontstane plassen in het middendeel zijn daarna opgevuld en in gebruik genomen als landbouwgrond. Ten noorden hiervan is meer recent klei en zand gewonnen voor een nabijgelegen steenfabriek. 

Het ontwerp op hoofdlijnen

Tussen de plas Bouxweerd en de Groezeweg wordt een smalle, langgerekte geïsoleerde geul aangelegd van 1 kilometer, die loopt tot aan de noordelijkere zandwinplas. Via duikers komt er een verbinding met deze plas, wat onder meer doorstroming bij hoger water mogelijk maakt. Bij normale en lage waterstanden is er geen rechtstreeks contact met de Maas, maar bij wassend water loopt deze Geul Bouxweerd vol over de instroomdrempel en gaat dan meestromen met de rivier.

De geul komt onderaan de terrasrand langs de Groezeweg te liggen. Dat betekent maximale benutting van het kwelwater dat vanaf die hogere wal afstroomt richting Maas. Dergelijk grondwater heeft vaak gunstige ecologische eigenschappen, waardoor bijzondere flora en fauna weer de kans krijgen terug te keren. Daarnaast zal er ook water uit de Maas zelf via de bodem ‘opwellen’, een proces dat rivierkwel wordt genoemd.

Het ontwerp biedt volop diversiteit in steilheid van de oevers, breedte van de waterbodem en waterdiepte. Dat noemen we gradiënten. Hoe meer gradiënten, hoe meer plant- en diersoorten zich ergens kunnen vestigen.

Soorten die van rustig en plantenrijk water houden zullen hun weg weten te vinden naar dit nieuwe habitat. Bijvoorbeeld watergentiaan en gele plomp, en de bittervoorn en kleine en grote modderkruiper. Geschikte condities ontstaan er ook voor allerlei insecten en andere waterdiertjes, zoals de variabele waterjuffer en bolle stroommossel.

De volgende werkzaamheden zijn nodig bij deze maatregel:

• Verbreden huidige instroomdrempel van plas Bouxweerd.
• Aanbrengen 3 duikers tussen de noordpunt van de geul en de zandwinplas.
• Dempen Zwaardveldlossing ter plaatste van de geul. De lossing aan noordzijde blijft behouden.
• Verwijderen van struweel en enkele wilgen.
• Verplaatsen huidige stuw en duiker. Daaroverheen komt een nieuw toegangspad, zodat de achterliggende percelen bereikbaar blijven.
• Benutten deel van de vrijkomende grond om de zandplas aan noordzijde te verondiepen. En om de oostrand van plas Bouxweerd te verbreden ter bescherming tegen afkalving van de Maasoever.
• Aanleggen aarden dam tussen geul en plas Bouxweerd, zodat beide waterpartijen van elkaar gescheiden blijven.
• Verankeren enkele dode bomen onder water als extra impuls voor het waterleven. Hiervoor worden in principe bomen uit gebied gebruikt die vrijkomen bij het aanleggen van de geul.

Rijkswaterstaat streeft er naar rond (een deel van) de geul een bufferzone te realiseren voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is een strook land van 15 meter breed die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in de geul.

Totstandkoming ontwerp en afstemming

In een eerdere fase was in opdracht van Rijkswaterstaat al een schetsontwerp gemaakt voor versterking van riviernatuur in deze uiterwaard. Dat is destijds in 2018 besproken in de Klankbordgroep Wijnaerden. In de daarop volgende planstudiefase zijn de plannen door ingenieursbureau Arcadis aangescherpt en vertaald naar het definitieve ontwerp.

Daarbij is gekeken naar zaken als de bodemgesteldheid, de waterhuishouding en aanwezigheid van eventuele beschermde flora en fauna. Ook is gecontroleerd of er kabels en leidingen en eventuele cultuurhistorische of landschappelijke waarden zijn waar rekening mee gehouden moest worden.

Met Staatsbosbeheer, de gemeente Leudal en Waterschap Limburg heeft overleg over de plannen plaatsgevonden. Ook is het ontwerp voor de drie KRW-maatregelen in de Bouxweerd afgestemd met Zand- en Grindbedrijf Kuypers Kessel, dat eveneens herinrichtingsplannen heeft in dit gebied.

Verder landinwaarts speelt in deze regio nog de dijkversterking Buggenum onder leiding van het waterschap. Geul Bouxweerd heeft geen invloed op deze waterkering en is buiten de zogeheten beschermingszone van de dijk gepland.

Meer weten of vragen?

Voor nadere informatie over de procedure rond het Projectplan Waterwet kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met het Service Center Vergunningen Rijkswaterstaat via 088-7974300.

Kijk op www.samenwerkenaanriviernatuur.nl (riviertakpagina Maas) voor achtergrondinformatie over het programma Kaderrichtlijn Water Maas en een klikbare kaart met alle maatregelen die in voorbereiding en uitvoering zijn. Er is ook een halfjaarlijkse nieuwsbrief en een brochure. Of bel voor andere vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).