Rijkswaterstaat heeft in de Maasuiterwaard ten zuidoosten van Beugen de aanleg van een geïsoleerde geul en poel gepland.  De komen in de uiterwaard te liggen, maar zijn niet met de Maas verbonden.

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Ontwerp-Projectplan Waterwet. Dat heeft van 5 december 2023 tot en met 15 januari 2024 ter inzage gelegen. In die periode kon iedereen die dat wilde een zienswijze indienen op de plannen.

Ligging
Het maatregelgebied ligt ongeveer 500 meter landinwaarts op de linkeroever van de Maas ten zuidoosten van Beugen, ter hoogte van rivierkilometer 151,5. De rijksweg A77 begrenst het gebied aan zuidzijde.

Het maatregelgebied Geul Boxmeerse Veld langs een landbouwperceel, van noord naar zuid gezien, met bovenaan de A77 in beeld en rechts een bedrijventerrein in Boxmeer-Noord. Foto: Studio Retouched.

Kaderrichtlijn Water
De maatregel Geulen Boxmeerse Veld is onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water. Het waterleven in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar flink achteruit gegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers in steen en het afsnijden van rivierarmen en geulen. Hierdoor zijn veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor. 

Daarom werkt Rijkswaterstaat al sinds 2009 samen met andere partijen aan het natuurvriendelijk inrichten van oevers, beekmondingen en uiterwaarden langs de rivier. Met als doel de ecologische waterkwaliteit van de Maas te verbeteren. Zo ook in de regio Land van Cuijk. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

Het ontwerp op hoofdlijnen
De bestaande poel verdwijnt in huidige vorm en gaat over in de nieuwe geul, die ongeveer 380 meter lang wordt. Een stuk ten noorden daarvan komt een nieuwe, geïsoleerde, poel. Deze wordt rond, met een doorsnede van 22 meter. Daar profiteert ook de  kamsalamander van, een bedreigde en daarom beschermde amfibiesoort die voorkomt in het nabijgelegen Natura 2000-gebied Oeffelter Meent. 

Voor aanleg van de geul is het noodzakelijk drie Maasheggen te verwijderen. Dit wordt gecompenseerd aan de oostzijde van de geul, waar nieuwe heggen zijn voorzien. De bestaande braamstruiken worden ingekort, om het gebied toegankelijk te maken voor beheer en onderhoud. Er blijft voldoende van de struiken over om te dienen als broedhabitat voor zangvogels en mogelijke schuilplaats voor kamsalamanders. Om eventuele verlaging van het grondwaterpeil tegen te gaan, wordt in de geul een drempel aangebracht, gemaakt van klei die vrijkomt bij het graven van de geul.

De geul zal grotendeels worden gevoed door grondwater, aangevuld met regenwater. Qua vorm wordt deze 7-15 meter breed, tussen 1,5 meter en 0,5 cm diep, met flauw oplopende oevers en moerassige zones. Dit zorgt voor veel gradiënten; dat zijn overgangen van nat naar droog, laag naar hoog en diep naar ondiep. Hoe meer gradiënten, hoe meer kans dat er zich uiteenlopende plant- en diersoorten zullen vestigen.

Om de gewenste natuurontwikkeling een handje te helpen, zullen enkele wortelstokken gele plomp in de geul worden aangeplant. Ook het verankeren van enkele dode bomen draagt daaraan bij; dood hout onder water werkt als een soort koraal voor allerlei wieren, insecten en andere waterdiertjes.

Oorsprong
Van oudsher horen geïsoleerde geulen thuis in dit deel van de Zandmaas, ofwel Terrassenmaas. Deze wordt zo genoemd omdat de rivier hier door een dieper uitgesleten bedding loopt, aan weerskanten geflankeerd door organisch ontstane ‘terrassen’. De geulen lagen verder van de rivier af, onder aan de terrasrand in de uiterwaard. Maar ze zijn door menselijke veranderingen aan het landschap grotendeels verdwenen. En daarmee ook de waterplanten en –dieren die daarbij horen. Dit soort geulen wordt gevoed door helder grondwater, dat op sommige plekken lange tijd onderweg is geweest en karakteristieke natuurwaarden met zich meebrengt.

Flora en fauna
Geïsoleerde geulen zijn gericht op natuurwaarden die baat hebben bij laagdynamische omstandigheden met weinig tot geen stroming en zonder dagelijkse invloed van de Maas. Voorbeelden van soorten die hier gedijen zijn de bolle stroommossel, variabele waterjuffer, gele plomp en watergentiaan. Door de afstand tot de Maas en de geïsoleerde ligging, zullen zich hier minder snel dominante exoten vestigen. De oorspronkelijke soorten hebben daardoor betere overlevingskansen.

Ondanks de afstand tot de Maas, kunnen ook vissen hun weg vinden naar de geul. Bij hoogwater gaat namelijk de gehele uiterwaard meestromen en dan bestaat de kans dat er vissen of viseitjes achterblijven als het water zich terugtrekt. Ook overvliegende vogels kunnen eitjes laten vallen die aan hun poten of veren kleven.

Bufferzone
Onderdeel van het ontwerp is verder een zogenoemde bufferzone. Dat is een strook land van 15 meter breed om de nieuwe geul en poel heen die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in deze KRW-wateren.

Archeologie
Vanwege de archeologische verwachting in dit gebied, geldt de verplichting om tijdens uitvoering te werken met begeleiding. Daardoor kan de aanwezige archeoloog eventuele vondsten tijdens het graafwerk meteen veiligstellen en bepalen wat er verder moet gebeuren. Deze voorwaarde wordt opgenomen in het realisatiecontract met de nog aan te trekken aannemer.

Totstandkoming ontwerp en afstemming
Het ontwerp is tot stand gekomen in overleg met onder andere Waterschap Aa en Maas, gemeente Land van Cuijk, Provincie Noord-Brabant en grondeigenaren. In de voorbereiding is tevens gekeken naar zaken als de bodemgesteldheid, de waterhuishouding en aanwezigheid van eventuele beschermde flora en fauna, kabels/leidingen en cultuurhistorische of landschappelijke waarden.

Het ontwerp voldoet aan het huidige vastgestelde beleid. En er is binnen de specifieke opdracht vanuit de Kaderrichtlijn Water zo goed mogelijk rekening gehouden met de naar voren gebrachte wensen en eisen.

Verder speelt in deze regio de MIRT-Verkenning ‘Ruimte voor de Maas bij Oeffelt’, onder leiding van de Provincie Noord-Brabant. Die is gericht op het verbeteren van de doorstroming van de Maas onder de N264-brug door in tijden van hoogwater. De geulen en poelen Viltsche Graaf  kunnen zonder bezwaar voor die doelstelling worden uitgevoerd.

Ontwerp-Projectplan Waterwet
Onder ditzelfde Ontwerp-Projectplan Waterwet vallen nog drie KRW-maatregelen: Geulen Virdsche Graaf en Geulen Viltsche Graaf, eveneens in de gemeente Land van Cuijk, plus de Oude Maasarm Heijen aan de overkant van de Maas in de gemeente Gennep. Tezamen vormen ze het zogeheten deelproject 4.

Van 5 december 2023 tot en met 15 januari 2024 kon iedereen reageren op de plannen. 

Verdere stappen 
In de reactienota bij het Ontwerp-Projectplan Waterwet wordt teruggekoppeld wat er met de binnengekomen zienswijzen is gedaan. Na publicatie van het definitieve Projectplan Waterwet is er voor belanghebbenden de mogelijkheid tot het indienen van beroep tegen de plannen. Uiterlijk december 2027 moeten de werkzaamheden zijn uitgevoerd. 

Meer weten?
Meer algemene informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel voor vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).