Ingenieursbureau Arcadis bereidt deze maatregel momenteel voor in opdracht van Rijkswaterstaat. Dat gebeurt in verschillende stappen. Na het uitvoeren van diverse onderzoeken en overleg met direct belanghebbenden, is het ontwerp nu gereed.

Ligging
Het maatregelgebied Oever Bergen-5 bevindt zich op de rechteroever van de Zandmaas tussen rivierkilometer 140.9 en 141.5, ter hoogte van het dorp Bergen (Limburg).

Het ontwerp
De wens van Rijkswaterstaat is om hier een natuurvriendelijke oever te realiseren. Dit gebeurt door de aanwezige onnatuurlijke stenen oeververdediging over een lengte van 420 meter tot onder de waterlijn weg te halen. Deze heringerichte oever gaat daarmee dan aan noordzijde direct aansluiten op een eerder in 2016 al gerealiseerde natuurvriendelijk oever met de naam Bergen-2; die wordt zodoende dan in feite verlengd.

De maatregel bestaat uit twee deeltrajecten:

• Traject 1 van rkm 141,02 tot 141,28. Het meest zuidelijke puntje wordt hier niet ontsteend door de aanwezigheid van een overstortvoorziening van de gemeente. Deze duiker blijft behouden.

• Traject 2 van rkm 141,32 tot rkm 141,5. Aan de zuidpunt hiervan is het de bedoeling om preventief de aanwezige laag puinverharding tot zo'n 60 centimeter onder het maaiveld af te graven en te verwijderen. Dit dient om te voorkomen dat dit materiaal in de rivier terechtkomt door het afkalven van de oever. Afkalving als zodanig is een natuurlijk en gewenst proces, dat bijdraagt aan een beter leefgebied voor waterplanten en –dieren.

Om de natuurwaarde van deze oever een extra impuls te geven, is in het ontwerp ook het afzinken van dode bomen in de oeverzone langs de Maas opgenomen. Vanzelfsprekend worden deze bomen dan stevig verankerd om wegdrijven te voorkomen. Rivierhout hoort van nature thuis in een ecologisch gezonde rivier en werkt als een soort koraal dat allerlei leven aantrekt.

Tussen de twee deeltrajecten bevindt zich een Maasheg. Om deze te behouden wordt daar plaatselijk niet ontsteend. De bestaande picknicktafel wordt eveneens naar deze tussenliggende plek verplaatst en komt dan dus buiten de natuurvriendelijke oeverstukken te staan. Een aantal bomen moet wijken voor het realiseren van Oever Bergen-5. Bij de bomen die wel kunnen blijven staan, blijft het stortsteen aan de voet van de bomen liggen.

Na het weghalen van de oeververdediging krijgt de rivier weer de ruimte om in te werken op de oever. Door afkalving en aanzanding komen de rivierstrandjes van vroeger gedeeltelijk terug. Zo zagen de flanken van de Maas eruit voordat ze werden vastgelegd met steen. Dat was ook het natuurlijke leefgebied van verschillende planten, vissen en kleine waterdiertjes die in het riviersysteem thuishoren. Ondiep oeverwater is bijvoorbeeld belangrijk voor vissen om te kunnen uitrusten en naar voedsel te zoeken. Het geplande rivierhout moet nog een extra impuls aan de natuurwaarde van de ontsteende oevers geven, onder meer als schuilplaats voor (jonge) vis.

Vooronderzoek en afstemming
Ingenieursbureau Arcadis heeft deze maatregel voor Rijkswaterstaat onderzocht op haalbaarheid. Er is gekeken naar zaken als de bodemgesteldheid, de waterhuishouding en aanwezigheid van eventuele beschermde flora en fauna. Ook is gecontroleerd of er kabels en leidingen en eventuele cultuurhistorische of landschappelijke waarden zijn waar rekening mee gehouden moet worden.

Ook is er afstemming met direct betrokken partijen als de gemeente Bergen. Daaruit zijn diverse aandachtspunten en wensen naar voren gekomen, waar zoveel mogelijk rekening mee is gehouden in het ontwerp.

Planning
Nu het ontwerp gereed is, is de volgende stap in de planuitwerking de publicatie van het ontwerp-Projectplan Waterwet. Dit komt openbaar ter inzage te liggen, waarbij eenieder de mogelijkheid heeft een zienswijze in te dienen. Als de precieze terinzagetermijn bekend is, informeert Rijkswaterstaat daar over, onder meer via deze website. In de reactienota bij het ontwerp-Projectbesluit wordt teruggekoppeld wat er met uw zienswijze is gedaan.

Na publicatie van het definitieve Projectplan Waterwet is er de mogelijkheid tot indienen van de beroep tegen de plannen. Zijn alle procedures doorlopen, dan zoekt Rijkswaterstaat via openbare aanbesteding een aannemer om het werk buiten uit te voeren. Uiterlijk december 2027 moeten de werkzaamheden voor de kwelgeulen bij Wellerlooi zijn uitgevoerd.

Kaderrichtlijn Water
De plannen voor Oever Bergen-5 zijn onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Het waterleven in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar  namelijk flink achteruit gegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers in steen en het afsnijden van rivierarmen en geulen. Daarom werkt Rijkswaterstaat al sinds 2009 samen met andere partijen aan het natuurvriendelijk inrichten van oevers, beekmondingen en uiterwaarden langs de rivier. Zo ook in de regio Bergen, waar eerder al diverse KRW-maatregelen zijn uitgevoerd. In de Kaderrichtlijn Water staan bindende afspraken om onze oppervlakte- en grondwateren weer in goede toestand terug te brengen. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

Andere KRW-maatregelen in deze regio
In de gemeente Bergen zijn nog enkele andere ecologische herstelmaatregelen langs de Maas in voorbereiding die voor 2028 moeten zijn uitgevoerd: Oever Afferden-2, Geul Wellerlooi, Monding Looise Graaf, Monding Heijense Leijgraaf en Geul Ossenkamp. Ingenieursbureau Arcadis doet ook hiervoor de planuitwerking in opdracht van Rijkswaterstaat.

Overgang naar nieuwe wetgeving
Niet al deze maatregelen gaan qua planning onder de nieuwe Omgevingswet vallen die per 1 januari 2024 in werking treedt. Sommige worden nog voorbereid onder de huidige wetgeving. Dat betekent dat we in de praktijk te maken hebben met verschillende te volgen procedures. In de communicatie over de plannen geeft Rijkswaterstaat steeds aan welk soort besluit van toepassing is: een Projectplan Waterwet (huidige wetgeving) of een Projectbesluit Omgevingswet (nieuwe wetgeving).

In alle gevallen blijft de wettelijke mogelijkheid bestaan om zienswijzen dan wel beroep in te kunnen dienen als formele besluiten ter inzage liggen. Actuele informatie over de verschillende locaties vindt u via de klikbare kaart op de riviertakpagina Maas op deze website.

Meer weten?
Heeft u vragen over de maatregel Oever Bergen-5? Stuur dan een mail naar KRW.ZN@arcadis.com. Meer algemene informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel voor vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).