Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas, waaronder de maatregel Monding Kleefse beek bij Heijen in de gemeente Gennep.
Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit lag van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025 ter inzage, met voor iedereen de mogelijkheid te reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen.
Op dit moment wordt de publicatie van het definitieve Projectbesluit voorbereid. De terinzagelegging daarvan gebeurt naar verwachting in april 2025. In de reactienota bij dit besluit wordt weergegeven hoe is omgegaan met de zienswijzen die zijn binnengekomen.
Kaderrichtlijn Water
De plannen vloeien voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Die richtlijn heeft als doel de kwaliteit van alle oppervlaktewateren in Europa te verbeteren en beschermen. Dat geldt dus ook voor de Maas. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.
In de loop van de tijd is door menselijk ingrijpen veel veranderd aan het Maaslandschap. Het waterleven is daardoor in de knel gekomen. De maatregelen moeten er voor zorgen dat er ook weer ruimte komt voor natuurwaarden; meer leefgebied voor planten, vissen en kleine waterdiertjes.
Terrassenmaas
Het deel van de Maas tussen Neer en Mook wordt ook wel de Terrassenmaas genoemd. Dit verwijst naar het diep ingesleten dal, met aan de zijkanten omhoog lopende terrassen. Vele beken en lossingen stromen vanaf die flanken naar de rivier. De plek waar beek en rivier elkaar ontmoeten, is belangrijk voor vis, waterinsecten en andere nuttige kleine waterdiertjes om zich te kunnen vestigen en voort te planten.
Daarom wordt er als onderdeel van het ecologisch herstel van de Maas ook volop gewerkt aan het natuurvriendelijker inrichten van deze beekmondingen. Het gaat daarbij niet alleen om de plek van de uitmonding zelf, maar ook het deel van de beken dat door uiterwaard als geheel stroomt.
Ontwerp-Projectbesluit
Het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet is gepubliceerd in de Staatscourant en lag van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025 ter inzage. In die periode kon iedereen de stukken inzien en reageren op het plan. Een reactie op het Ontwerp-Projectbesluit wordt een zienswijze genoemd.
In dit Ontwerp-Projectbesluit zijn nog twee andere maatregelen in de noordelijke Zandmaas opgenomen: Geul Leijgraaf Arcen en Monding Vorstermolenbeek, beide in de gemeente Venlo. Zie onderstaand kaartje voor de liggen van de drie maatregelen.
Het ontwerp op hoofdlijnen
De Kleefse beek stroomt onderlangs het buurtschap Smele richting de Oude Maasarm Heijen. Daar mondt de beek in uit, net boven de snelweg A77. Zodoende is de beek indirect met de Maas verbonden.
Een deel van het maatregelgebied van de Kleefse beek bij de uitmonding in de Oude Maasarm bij Heijen. Foto: ©Studio Retouched.
Het ontwerp omvat kleinschalige ingrepen om de natuurwaarde van de beek over een lengte van 700 meter te vergroten. Daarbij gaat het onder meer om het verwijderen van de aanwezige beschoeiing in de oevers en de Maaskeien op de bodem van de beekmonding. Ook wordt de waterloop via graafwerk licht slingerend gemaakt. In de buitenbochten komen steile oevers en in de binnenbochten juist flauw oplopende taluds.
Op verschillende plekken komen onder water bundels van aan elkaar geknoopte takken te liggen. Dood hout hoort van nature thuis in een gezond beeksysteem. Het trekt allerlei waterinsecten, zoetwatermosselen en andere nuttige waterdiertjes (macrofauna) aan. Ook zorgen de takkenbossen voor meer variatie in stroomsnelheden in het water.
Aan westzijde, tussen de Hoofdstraat en de Mergeldijk, wordt de beek over een lengte van 350 meter ongeveer 2,5 meter zuidwaarts opgeschoven. Dat gebeurt grotendeels binnen het grondeigendom van waterschap Limburg. Zodoende ontstaat aan de bovenzijde ruimte om een 5 meter breed beheerpad voor het waterschap aan te leggen. Dat is nodig om de beek goed te kunnen onderhouden met het juiste materieel. Bijna alle knotwilgen kunnen hierbij behouden blijven; slechts enkele exemplaren moeten wijken. De wandelroute ‘het Hèjs Rundje’ en de Maasheg hoeven niet te wijken voor het opschuiven van de beek; beide blijven bestaan.
De aanpassingen aan de Kleefse beek zorgen voor versterking van natuurlijke processen als afkalving en aanzanding en meer variatie in stroming en waterdiepte. Hoe gevarieerder de inrichting, hoe aantrekkelijker de beek is voor verschillende soorten waterdiertjes om zich te vestigen en voort te planten. Elk organisme stelt immers zo zijn eigen eisen aan zijn omgeving.
Begroeiing
Langs de zuidoever van de beek mag in zekere mate spontaan enig struikgewas tot ontwikkeling komen. Vegetatie is belangrijk voor de voortplanting van libellen en andere waterinsecten. Ook zorgt het groen voor schaduw. Met name in warme zomers voorkomt dit al te sterke opwarming van het beekwater. Waterdieren hebben zo betere overlevingskansen. Ondanks deze begroeiing zal het gebied rond de beek een open karakter behouden. Het is niet de bedoeling dat er aaneengesloten dichte bosschages ontstaan.
Bufferzone
Rijkswaterstaat streeft ernaar om rond (een deel van) de beekmonding een bufferzone te realiseren om te zorgen voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is een strook land om de heringerichte beekmonding heen die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk in het beekwater terechtkomen. De breedte van deze strook is afhankelijk van het beleid van het Waterschap Limburg, waar de Kleefse beek in beheer is.
Totstandkoming ontwerp en afstemming
Het ontwerp heeft vorm gekregen via een aantal ontwerp sessies met onder andere grondeigenaren, gemeente Gennep, Waterschap Limburg en de vereniging Hèjje Mojjer. Daarbij kwamen verschillende aandachtspunten naar voren, waar zo goed mogelijk rekening mee is gehouden in het ontwerp.
Verdere stappen
Na afronding van de zienwijzenprocedure is de volgende stap in de besluitvorming het voorbereiden van het definitieve Projectbesluit. Na vaststelling door de minister van Infrastructuur en Waterstaat, wordt ook dat gepubliceerd in de Staatscourant. Dit besluit komt vervolgens gedurende een bepaalde periode ter inzage te liggen, waarbij nog de mogelijkheid van beroep open staat. Uiterlijk december 2027 moet het werk buiten zijn uitgevoerd.
Onderstaand schema geeft aan wanneer de verschillende besluitvormingsmomenten voor deze drie KRW-maatregelen worden verwacht, met de bijbehorende mogelijkheden om te reageren.
Andere KRW-maatregelen in deze regio
In de regio Gennep zijn nog enkele andere ecologische KRW-maatregelen in voorbereiding bij Rijkswaterstaat: de Oude Maasarm Heijen (besluitvormingsprocedure nagenoeg afgerond), Monding Heijense Leijgraaf en Geul Ossenkamp. Verder staat de verbetering van de monding van de Kroonbeek op het programma, met waterschap Limburg als kartrekker. En de maatregel ‘Vergraven Milsbeekse uiterwaard’ wordt meegenomen in het grotere project Lob van Gennep, eveneens onder leiding van het waterschap.
Actuele informatie over de verschillende locaties vindt u via de klikbare kaart op de riviertakpagina Maas op deze website.
Meer weten of vragen?
Meer informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel met de landelijke informatielijn van Rijkswaterstaat via 0800-8002 (gratis).