Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas, waaronder de maatregel Geul Leijgraaf Arcen in de gemeente Venlo. Daar staat het aanleggen van een kwelgeul langs de Boerenhuizenlossing op het programma. 

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit lag van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025 ter inzage, met voor iedereen de mogelijkheid te reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen.

Op dit moment wordt de publicatie van het definitieve Projectbesluit voorbereid. De terinzagelegging daarvan gebeurt naar verwachting in april 2025.

Kaderrichtlijn Water

De plannen vloeien voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Die richtlijn heeft als doel de kwaliteit van alle oppervlaktewateren in Europa te verbeteren en bescher­men. Dat geldt dus ook voor de Maas. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

In de loop van de tijd is door menselijk ingrijpen veel veranderd aan het Maaslandschap. Het waterleven in en langs de rivier is daardoor in de knel gekomen. De maatregelen moeten er voor zorgen dat er ook weer ruimte komt voor natuurwaarden; meer leefgebied voor planten, vissen en kleine waterdiertjes. 
 

Terrassenmaas

Het deel van de Maas tussen Neer en Mook wordt ook wel de Terrassenmaas genoemd. Dit verwijst naar het diep ingesleten dal, met aan de zijkanten omhoog lopende terrassen. Hier worden op verschillende plekken kwelgeulen teruggebracht, die vroeger een normaal verschijnsel waren onderaan de terrassen. Dit watertype is echter grotendeels verdwenen en daarmee het waterleven dat daar bij hoort. Kwelgeulen bevatten grondwater dat vanaf de hoge flanken naar de Maas stroomt en op lage delen omhoog kwelt. Dit zuivere water is vaak lange tijd onderweg geweest door de bodem en heeft tijdens die reis allerlei mineralen opgepikt. Die eigenschappen trekken bijzondere planten en dieren aan.

 

Ontwerp-Projectbesluit

Wat er precies gaat gebeuren bij de maatregel Geul Leijgraaf Arcen staat beschreven in het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit is gepubliceerd in de Staatscourant en lag van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025 ter inzage. In die periode kon iedereen de stukken inzien en reageren op het plan door een zienswijze in te dienen.

In dit Ontwerp-Projectbesluit zijn nog twee andere KRW-maatregelen in de noordelijke Zandmaas opgenomen: de Monding Vorstermolenbeek, eveneens in de gemeente Venlo, en de Kleefse beek bij Heijen in de gemeente Gennep. Zie onderstaand kaartje voor de ligging van de drie maatregelen.

In de reactienota bij het definitieve Projectbesluit wordt weergegeven hoe is omgegaan met de zienswijzen die zijn ingediend op het Ontwerp-Projectbesluit. 
 

Het ontwerp op hoofdlijnen

Dit maatregelgebied ligt ongeveer 1 km boven Arcen bij de Boerenhuizenlossing tussen de N271 en de Maasstraat (ten zuiden van de rotonde) op de rechteroever van de Maas.

Aan de oostzijde van de Boerenhuizenlossing komt tussen de Rijksweg en de Maasstraat een geïsoleerde kwelgeul in twee delen te liggen, met een totale lengte van 480 meter. De geul wordt 20-25 meter breed en overwegend 1,5 meter diep. Er komen ook ondiepere plekken en aan de randen zijn plas-draszones voorzien. In het water worden dode bomen als ecologisch waardevol rivierhout neergelegd. Vanzelfsprekend stevig verankerd om wegdrijven bij hoogwater te voorkomen. Tezamen zorgt dit voor een gevarieerde inrichting. Hoe gevarieerder, hoe aantrekkelijker de geul is voor verschillende soorten planten en waterdieren om zich te vestigen.

Een kwelgeul is van oudsher karakteristiek langs de Maas tussen Neer en Mook, ook wel de Terrassenmaas genoemd. Grondwater stroomt hier namelijk vanaf de hogere flanken, de terrassen, richting de Maas. Op lagere vlakke delen komt het aan de oppervlakte – kwel genoemd – en vormt zo kwelgeulen. Hier horen bijzondere flora en fauna bij die van stilstaand, helder en mineraalrijk water houden. Alleen bij hoogwater loopt dit type geul vol met Maaswater.

Het bestaande zandpad in het gebied blijft behouden en vormt de scheidingslijn tussen het noordelijke en zuidelijke geuldeel. Zo blijven de omliggende percelen bereikbaar. Onder het pad gaan duikers voor wateruitwisseling tussen beide delen zorgen. Mogelijk moeten hiervoor enkele bomen wijken. Het aangrenzende populierenbosje wordt uitgedund. Daar waaien namelijk soms bomen om, met het risico dat ze met de kruin op het fietspad zouden kunnen vallen.

Plukjes waardevolle oeverplanten uit het te vergraven deel van de Boerenhuizenlossing blijven behouden. Deze worden tijdelijk opzijgezet en vervolgens in de kwelgeul geplant. Het gaat dan bijvoorbeeld om dotterbloem, duizendknoop fonteinkruid en veldrus.

Om de kwelgeul te kunnen aanleggen, wordt de Boerenhuizenlossing deels gedempt en deels verlegd richting de Maasstraat. Het water in deze lossing, dat van mindere ecologische kwaliteit is, blijft zodoende gescheiden van het zuivere grondwater in de geul. Voor deze verplaatsing zal een groepje bomen langs de Maasstraat worden verwijderd.

Elzenbroekbos en dotterbloemhooiland

Aan de noordwestkant van de nieuwe kwelgeul wordt het maaiveld afgeplagd en ingezaaid. Daar krijgt dan zogenoemd dotterbloemhooiland de kans zich te ontwikkelen. Hier is ook ruimte voor elzenbroekbos: dat zijn bomen die goed tegen natte voeten kunnen. Dit soort oeverbegroeiing is belangrijk voor waterinsecten en vogels. Maar ook voor schaduw en verkoeling, wat waterplanten en -dieren betere overlevingskansen biedt in warme periodes.

Natuurherstel op de oostflank

Aan de oostzijde van de geul is het de bedoeling de graszode af te plaggen, ofwel de bovenste laag van het maaiveld te verwijderen. De kaal gemaakte grond wordt vervolgens ingezaaid met een kruidenrijk zaadmengsel. Zo kan hier soortenrijk vochtig grasland tot ontwikkeling komen, dat eventueel ook geschikt is voor na-beweiding met vee. Om dat mogelijk te maken, komt er een afrastering met toegangs hekken langs die zijde. Het cultuurhistorische greppelpatroon van smalle weides gescheiden door (braam)struikgewas blijft intact. Wel worden de bodems van de greppels wat opgehoogd met zand om meer kwelwater vast te kunnen houden.

De oude aarden wal aan diezelfde kant wordt hersteld. Vroeger had deze 1 meter hoge rand met doornstruiken de taak het grazende vee binnen de percelen te houden. In de loop van de tijd zijn er gaten in de wal gevallen. Op verzoek van de gemeente Venlo wordt de wal opgevuld en vervolgens beplant met het ruige doornstruweel dat hier zo typerend is. De doorgaande lijn is dan weer terug van weggeweest.
 

Bufferzone

Rijkswaterstaat streeft ernaar om rond (een deel van) de kwelgeul een bufferzone te realiseren voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is hier een strook land van 15 meter breed om de geul heen die ervoor zorgt dat gewas beschermingsmiddelen en meststoffen van aan grenzende landbouw gebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in de KRW-geul.
 

Totstandkoming ontwerp en afstemming

Het ontwerp is besproken met direct betrokken partijen als de gemeente Venlo, Waterschap Limburg en Stichting het Limburgs Landschap. Ook zijn bij particuliere grondeigenaren en -gebruikers en andere belanghebbenden relevante informatie en aandachtspunten over het gebied opgehaald. Daar is zo goed mogelijk rekening mee gehouden in het ontwerp.

Verder geldt er een hoge archeologische verwachting voor dit gebied. Daarvoor zijn standaard protocollen bij werkzaamheden van toepassing, die als eis worden mee gegeven aan de aannemer die het werk gaat uitvoeren.

In deze regio speelt nog een ander herinrichtingsproject: de dijkversterking Arcen vanuit het Hoogwaterbeschermings programma, onder leiding van het waterschap. Onderdeel daarvan is het landinwaarts verleggen van de dijk, zodat de Maas meer ruimte krijgt om over de uiterwaarden te stromen als er veel water afgevoerd moet worden. Als beide projecten zijn uitgevoerd, zal hier sprake zijn van een open buitendijks gebied tussen de kwelgeul en de Maas.

Verdere stappen 

Na afronding van de zienwijzenprocedure is de volgende stap in de besluitvorming het voorbereiden van het definitieve Projectbesluit. Na vaststelling door de minister van Infrastructuur en Waterstaat, wordt ook dat gepubliceerd in de Staatscourant. Dit besluit komt vervolgens gedurende een bepaalde periode ter inzage te liggen, waarbij nog de mogelijkheid van beroep open staat. Uiterlijk december 2027 moet het werk buiten zijn uitgevoerd. 

Onderstaand schema geeft aan wanneer de verschillende besluitvormingsmomenten voor deze drie KRW-maatregelen worden verwacht, met de bijbehorende mogelijkheden om te reageren.

Andere KRW-maatregelen in deze regio

In de gemeente Venlo zijn eerder al KRW-maatregelen uitgevoerd. In deze regio staan verder nog andere ecologische verbeteringen op het programma bij de Vorstermolenbeek, Stepkensbeek en Lingsforterbeek om voor 2028 uit te voeren. Dat gebeurt eveneens in samenwerking met waterschap Limburg.

Niet al deze ingrepen vallen qua planning onder de Omgevingswet. Sommige zijn namelijk nog voorbereid onder de oude wetgeving van de Waterwet, zoals de maatregel Stepkensbeek. Dat betekent dat Rijkswaterstaat in de praktijk te maken heeft met verschillende te volgen procedures.

In de communicatie over de plannen zal steeds worden aangegeven welke procedure van toepassing is. In alle gevallen blijft de wettelijke mogelijkheid bestaan een zienswijze in te dienen als ontwerpbesluiten ter inzage liggen.
 

Meer weten?

Meer informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel met de landelijke informatielijn van Rijkswaterstaat via 0800-8002 (gratis).