Ingenieursbureau Arcadis werkt op dit moment in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uit voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas. Voor drie locaties heeft Rijkswaterstaat januari '23 een zogenoemde Kennisgeving Voornemen Participatie gepubliceerd in de Staatscourant, waaronder het gebied Leijgraaf Arcen in de gemeente Venlo. Daar kon vervolgens gedurende enkele weken op worden gereageerd.
De andere twee maatregelen die onder de kennisgeving vielen zijn het gebied Vorstermolenbeek, eveneens in de gemeente Venlo, en de Kleefse beek in de gemeente Gennep. Het doel is om in deze drie gebieden de variatie aan groeiplaatsen voor water- en oeverplanten en leefgebieden voor vis en ongewervelde waterdiertjes (macrofauna) te vergroten. Zie voor meer informatie over de plannen de betreffende maatregelpagina's, te vinden via de klikbare kaart op deze website.
Ligging in Zandmaas
De Leijgraaf Arcen ligt in de Maasuiterwaard ten noorden van Arcen, tussen de N271 en de Maasstraat. De beek bevindt zich zodoende in de Zandmaas, een uniek Nederlands riviertraject. Dit wordt gekenmerkt door een rechte loop in een relatief diep uitgesneden, smal rivierdal in een getrapt terrassenlandschap. Hier komen van nature ondiepe kwelgeulen voor, waar zijwaarts afstromend helder grondwater (kwelwater) aan het oppervlak komt.
Meedenken
Voor de maatregel Leijgraaf Arcen is een oplossingsrichting uitgewerkt. Met de Kennisgeving Participatie heeft Rijkswaterstaat belanghebbenden geinformeerd en hen uitgenodigd mee te denken over de voorgenomen herstelmaatregelen. Deze stap had alles te maken met de aanstaande Omgevingswet, die per 1 januari 2024 in werking is getreden. Bij deze nieuwe wetgeving komen namelijk ook nieuwe procedures kijken. Eén daarvan is het publiceren van een Kennisgeving Voornemen en Participatie.
Oplossingsrichting: kwelgeulen
Rondom de beek Leijgraaf Arcen zijn twee geïsoleerd liggende kwelgeulen voorzien, passend bij het historische karakter van de Zandmaas. Een kwelgeul is een bijzondere vorm van een geïsoleerde geul, die een aantrekkelijk leefgebied biedt voor soorten die bij een voedselarm en veelal kalk- en ijzerrijk watermilieu horen, zoals waterviolier, rossig fonteinkruid en zeggesoorten. En voor vissoorten als de bittervoorn, modderkruiper en het vetje. Kwelwateren zijn grotendeels verdwenen uit het Maaslandschap. Herstel van dit type leefgebied past bij de Terrassenmaas en verrijkt de biodiversiteit van het riviersysteem.
Vanuit het Hoogwaterbeschermingsprogramma zijn er onder leiding van waterschap Limburg in dit gebied ook plannen voor de dijk. Daardoor zal een open buitendijks gebied tussen de kwelgeulen en de Maas ontstaan.
Verleggen Boerenhuizenlossing
Om de kwelgeulen te kunnen realiseren, is het nodig de bestaande Boerenhuizenlossing richting de Maas te verleggen, zodat dat de lossing om de geulen heen gaat lopen. Deze nieuwe route volgt zoveel mogelijk de bestaande landschappelijke contouren van bijvoorbeeld perceelsgrenzen, andere lossingen en paden. De twee geulen worden met elkaar verbonden door een verharde voorde. Hiermee blijft het huidige pad en daarmee ook de ontsluiting van de percelen van grondeigenaren in het gebied behouden.
Foto: Een deel van de Boerenhuizenlossing, met rechts het gebied waar de kwelgeulen zijn gepland ©Rijkswaterstaat
Verwijderen graszode en afgraven maaiveld
Het is verder de wens om tussen de kwelgeulen en de terrasrand de graszode te verwijderden (ondiep te plaggen). Er kan zich dan een overgangsgebied met vochtige graslanden ontwikkelen, dat ook als hooiland beheerd kan worden. Het bestaande historische patroon van smalle kavels gescheiden door struweel blijft zo behouden. Ook omvat het plan het afgraven van het maaiveld om zogenoemd dotterbloemhooiland en elzenbroekbos mogelijk te maken: natuur die typerend is voor kwelgebieden.
Afstemming en planning
In 2021 is samen met andere overheidsorganisaties zoals de gemeente Venlo en waterschap Limburg een eerste verkenning gestart voor de maatregel Leijgraaf Arcen. Ook zijn bij Stichting het Limburgs Landschap, particuliere grondeigenaren en -gebruikers en andere direct belanghebbenden relevante informatie en aandachtspunten over het gebied opgehaald. Verder houden Rijkswaterstaat en Arcadis zo goed mogelijk rekening met eventuele archeologische, landschappelijke en cultuurhistorische waarden en beschermde plant- en diersoorten in het gebied. Immiddels heeft Arcadis van een ontwerpnotitie opgesteld over het definitieve ontwerp. De maatregel moet uiterlijk december 2027 zijn gerealiseerd.
Kaderrichtlijn Water
De kwelgeulen bij de Leijgraaf Arcen zijn onderdeel van een groter herstelprogramma voor de Maas dat Rijkswaterstaat uitvoert vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Hoofddoel daarvan is het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit door het creëren van leefgebied voor verschillende plant- en diersoorten die thuishoren in het riviersysteem van de Maas, maar daar nu ontbreken of nog maar beperkt voorkomen.
In de gemeente Venlo zijn eerder al KRW-maatregelen uitgevoerd. In deze regio staan verder nog ecologische verbeteringen op het programma bij de Vorstermolenbeek, Stepkensbeek en Lingsforterbeek om voor 2028 uit te voeren. Dat gebeurt eveneens in samenwerking met waterschap Limburg.
Overgang naar nieuwe wetgeving
Niet al deze ingrepen vallen qua planning onder de Omgevingswet. Sommige zijn namelijk voorbereid onder de oude wetgeving, zoals de maatregel Stepkensbeek. Dat betekent dat Rijkswaterstaat in de praktijk te maken heeft met verschillende te volgen procedures. In de communicatie over de plannen zal steeds worden aangegeven welke procedure van toepassing is. In alle gevallen blijft de wettelijke mogelijkheid bestaan een zienswijze in te dienen als ontwerpbesluiten ter inzage liggen.
Meer weten over de maatregelen voor ecologisch herstel van de Maas?
Meer info is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel voor vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).