Rijkswaterstaat heeft ten noordoosten van Buggenum in de gemeente Leudal de aanleg van een 1 kilometer lange geïsoleerd liggende geul langs plas Bouxweerd gepland.

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Ontwerp-Projectplan Waterwet, dat van 5 december 2023 tot met 15 januari 2024 ter inzage heeft gelegen. Iedereen die dat wilde kon in die periode een zienswijze indienen op de plannen.

Ligging
Het maatregelgebied van Geul Bouxweerd bevindt zich op de linkeroever van de Maas tussen rivierkilometer 86.3 en 87.4, ten noordoosten van Buggenum. In dit gebied zijn nog 2 andere maatregelen voorzien: Geul Bouxweerd-Kerkhoofsmaesje en Oever Bouxweerd.

Al sinds de jaren ’40 van de vorige eeuw worden in deze Maasuiterwaard grondstoffen gewonnen, in het begin vooral grind. De ontstane plassen in het middendeel zijn daarna opgevuld en in gebruik genomen als landbouwgrond. Ten noorden hiervan is meer recent klei en zand gewonnen voor een nabijgelegen steenfabriek. 

Het maatregelgebied van geul Bouxweerd, langs de gelijknamige plas. Foto: ©Studio Retouched.

Kaderrichtlijn Water
Deze maatregel is onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). De biodiversiteit in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar achteruitgegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers, plaatsen van stuwen en afsnijden van meanders en geulen. Veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem zijn daardoor verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor. Het waterleven is uit balans en de ecologische waterkwaliteit laat te wensen over.

Daarom werkt Rijkswaterstaat Zuid-Nederland al geruime tijd aan ecologisch herstel. Dat gebeurt door oevers en beekmondingen natuurvriendelijker in te richten, geulen aan te leggen en oude Maasarmen nieuw leven in te blazen. Vaak wordt dat gecombineerd met het verankeren van dood hout als aanhechtingsplaats voor allerlei waterinsecten, kleine waterdiertjes en als schuilplaats voor vis. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

Het ontwerp op hoofdlijnen
Tussen de plas Bouxweerd en de Groezeweg wordt een smalle, langgerekte geïsoleerde geul aangelegd van 1 kilometer, die loopt tot aan de noordelijkere zandwinplas. Via duikers komt er een verbinding met deze plas, wat onder meer doorstroming bij hoger water mogelijk maakt. Bij normale en lage waterstanden is er geen rechtstreeks contact met de Maas, maar bij wassend water loopt deze Geul Bouxweerd vol over de instroomdrempel en gaat dan meestromen met de rivier.

De geul komt onderaan de terrasrand langs de Groezeweg te liggen. Dat betekent maximale benutting van het kwelwater dat vanaf die hogere wal afstroomt richting Maas. Dergelijk grondwater heeft vaak gunstige ecologische eigenschappen, waardoor bijzondere flora en fauna weer de kans krijgen terug te keren. Daarnaast zal er ook water uit de Maas zelf via de bodem ‘opwellen’, een proces dat rivierkwel wordt genoemd.

Het ontwerp biedt volop diversiteit in steilheid van de oevers, breedte van de waterbodem en waterdiepte. Dat noemen we gradiënten. Hoe meer gradiënten, hoe meer plant- en diersoorten zich ergens kunnen vestigen. Ook onderdeel van de plannen is een zogenoemde bufferzone. Dat is een strook land van 15 meter breed om de geul heen die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in de KRW-geul.

De volgende werkzaamheden zijn nodig bij deze maatregel:

• Verbreden huidige instroomdrempel van plas Bouxweerd.
• Aanbrengen 3 duikers tussen de noordpunt van de geul en de zandwinplas.
• Dempen Zwaardveldlossing ter plaatste van de geul. De lossing aan noordzijde blijft behouden.
• Verwijderen van struweel en enkele wilgen.
• Verplaatsen huidige stuw en duiker. Daaroverheen komt een nieuw toegangspad, zodat de achterliggende percelen bereikbaar blijven.
• Benutten deel van de vrijkomende grond om de zandplas aan noordzijde te verondiepen. En om de oostrand van plas Bouxweerd te verbreden ter bescherming tegen afkalving van de Maasoever.
• Aanleggen aarden dam tussen geul en plas Bouxweerd, zodat beide waterpartijen van elkaar gescheiden blijven.
• Verankeren enkele dode bomen onder water als extra impuls voor het waterleven. Hiervoor worden in principe bomen uit gebied gebruikt die vrijkomen bij het aanleggen van de geul.

Flora en fauna
Soorten die van rustig en plantenrijk water houden zullen hun weg weten te vinden naar dit nieuwe habitat. Bijvoorbeeld watergentiaan en gele plomp, en de bittervoorn en kleine en grote modderkruiper. Geschikte condities ontstaan er ook voor allerlei insecten en andere waterdiertjes, zoals de variabele waterjuffer en bolle stroommossel.

Totstandkoming ontwerp en afstemming
In een eerdere fase was in opdracht van Rijkswaterstaat al een schetsontwerp gemaakt voor versterking van riviernatuur in deze uiterwaard. Dat is destijds in 2018 besproken in de Klankbordgroep Wijnaerden. In de daarop volgende planstudiefase zijn de plannen door ingenieursbureau Arcadis aangescherpt en vertaald naar het definitieve ontwerp, zoals nu opgenomen in het Ontwerp-Projectplan Waterwet.

Daarbij is gekeken naar zaken als de bodemgesteldheid, de waterhuishouding en aanwezigheid van eventuele beschermde flora en fauna. Ook is gecontroleerd of er kabels en leidingen en eventuele cultuurhistorische of landschappelijke waarden zijn waar rekening mee gehouden moest worden.

Met Staatsbosbeheer, de gemeente Leudal en Waterschap Limburg heeft overleg over de plannen plaatsgevonden. Contact is er ook tussen Rijkswaterstaat en Zand- en Grindbedrijf Kuypers Kessel, omdat er bij de uitmonding van deze geul op dit moment nog een klein raakvlak is met het Plan Wijnaerden. Beide partijen werken aan afstemming. Dat gebeurt zowel inhoudelijk als procedureel en in coöperatie met de Klankbordgroep Wijnaerden, waarin onder meer de dorpsraad Buggenum zitting heeft. Dit geldt ook voor de andere 2 KRW-maatregelen in deze uiterwaard.

Verder landinwaarts speelt in deze regio nog de dijkversterking Buggenum onder leiding van het waterschap. Geul Bouxweerd heeft geen invloed op deze waterkering en is buiten de zogeheten beschermingszone van de dijk gepland.

Ontwerp-Projectplan Waterwet
Onder ditzelfde Ontwerp-Projectplan Waterwet vallen nog negen andere KRW-maatregelen in de Zandmaas. Tezamen vormen ze het zogeheten deelproject 6. Zie onderstaand kaartje voor een overzicht.

Iedereen kon van 5 december 2023  tot en met 15 januari 2024 reageren op de plannen. 

Verdere stappen
In de reactienota bij het Ontwerp-Projectplan Waterwet wordt teruggekoppeld wat er met de binnengekomen zienswijzen is gedaan. Na publicatie van het definitieve Projectplan Waterwet is er voor belanghebbenden de mogelijkheid tot het indienen van beroep tegen de plannen.
Uiterlijk december 2027 moeten de werkzaamheden zijn uitgevoerd. 
 

Meer weten of vragen?
Voor nadere informatie over de procedure rond het Ontwerp-Projectplan Waterwet kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met het Service Center Vergunningen Rijkswaterstaat via 088-7974300.
Kijk op www.samenwerkenaanriviernatuur.nl (riviertakpagina Maas) voor achtergrondinformatie over het programma Kaderrichtlijn Water Maas en een klikbare kaart met alle maatregelen die in voorbereiding en uitvoering zijn. Er is ook een halfjaarlijkse nieuwsbrief en een brochure. Of bel voor andere vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).