Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Benedenmaas tussen stuw Lith en Heumen, waaronder het aanleggen van een meestromende nevengeul ten noordwesten van het dorp Bokhoven in de gemeente 's-Hertogenbosch.
Stand van zaken
Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit is definitief vastgesteld, gepubliceerd in de Staatscourant en ligt ter inzage van woensdag 9 april 2025 tot en met dinsdag 20 mei 2025. In die periode is het mogelijk beroep in te stellen tegen het besluit bij de Raad van State.
Verderop op deze pagina vindt u meer informatie over het inzien van de stukken en de beroepsprocedure.
Kaderrichtlijn Water
De plannen vloeien voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Die richtlijn heeft als doel de kwaliteit van alle oppervlaktewateren in Europa te verbeteren en beschermen. Dat geldt dus ook voor de Maas. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.
In de loop van de tijd is door menselijk ingrijpen veel veranderd aan het Maaslandschap. Het waterleven is daardoor in de knel gekomen. De maatregelen moeten er voor zorgen dat er ook weer ruimte komt voor natuurwaarden; meer leefgebied voor planten, vissen en kleine waterdiertjes.
Benedenmaas
De ongestuwde Maas vanaf Lith wordt de Benedenmaas genoemd. Hier werken eb en vloed nog een beetje door, daarom ook wel bekend als de Getijdenmaas. Het waterniveau stijgt en daalt dagelijks met zo’n 20 tot 30 cm.
Van oorsprong horen hier rustig stromende nevengeulen thuis. Bij Bokhoven wordt zo’n type geul als het ware teruggeplaatst in de uiterwaard. Zo krijgt de bijbehorende riviernatuur weer de kans zich te vestigen en neemt de biodiversiteit van het waterleven in en langs de Maas toe.
Definitief Projectbesluit ter inzage
In het Projectbesluit zijn naast Geul Bokhoven nog twee andere maatregelen in de Benedenmaas opgenomen: Oever Casterens Hoeve en Oever Benedenwaarden, beide in de gemeente Maasdriel. Zie onderstaand kaartje voor de ligging van de drie maatregelen.
Het Ontwerp-Projectbesluit lag ter inzage van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025. Iedereen die dat wilde kon in die periode reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen.
Er zijn acht zienswijzen ingediend. In de reactienota staat beschreven hoe daar mee is omgegaan. Onder het kopje 'Aanpassingen in het ontwerp' verderop deze pagina leest u welke twee wijzingen zijn doorgevoerd in het ontwerp van Geul Bokhoven.
De reactienota is een bijlage bij het definitieve Projectbesluit, dat nu voor een laatste keer ter inzage ligt van woensdag 9 april 2025 tot en met dinsdag 20 mei 2025 op www.platformparticipatie.nl/benedenmaas.
In deze periode is het mogelijk beroep in te stellen bij de Raad van State. Op de website staat meer informatie over wie beroep kan indienen en hoe u dat kunt doen.
De documenten zijn ook in te zien op het Rijkswaterstaat-kantoor in Den Bosch (Magistratenlaan 82). Hiervoor kan een afspraak worden gemaakt via 088-7974300.
Het ontwerp op hoofdlijnen
Het maatregelgebied van Geul Bokhoven ligt ten noordwesten van het gelijknamige dorp in de gemeente 's-Hertogenbosch, op de linkeroever van de Maas. Deze uiterwaard maakt deel uit van het Natuurnetwerk Brabant en wordt aan de zuidzijde begrensd door de dijk. Het oostelijk deel is natuurgebied, de westzijde is agrarisch in gebruik. De geul komt te liggen tussen rivierkilometer 224,6 en 222,9.
Huidige situatie maatregelgebied geul Bokhoven, gezien van oost naar west. Foto: ©Rijkswaterstaat/Studio Retouched
Meestromende nevengeul
De ingreep bestaat uit het graven van een 1,6 km lange nevengeul, die aan beide kanten via drempels met de Maas wordt verbonden. Deze drempels reguleren de watertoevoer en zorgen voor demping van golfslag van passerende schepen. Door de tweezijdige aantakking gaat de geul permanent rustig meestromen. De geul heeft geen hoogwaterdoelstelling; het gaat echt om een natuurgeul als leefgebied voor riviergebonden flora en fauna.
De breedte van de geul ligt tussen de 12 en 30 meter, zodat er verschillende stroomsnelheden ontstaan. De oevers variëren in steilheid, wat nestgelegenheid biedt voor vogels. Op de bodem komt een laag klei, afgetopt met zand. De klei voorkomt uittreding van grondwater onder de dijk door, het zand vormt de leeflaag voor de natuur. Het houdt het water helder zodat zonlicht tot op de bodem kan komen en dat is weer belangrijk voor plantengroei.
De Veerweg doorsnijdt de nevengeul. Op het ‘kruispunt’ zorgt een verbindingskoker (duiker) ervoor dat het water onder de weg door stroomt. Tegelijkertijd blijft de oever van de Maas hiermee toegankelijk voor grazend vee, recreanten en werkverkeer.
Dood hout, refugia en aanplant bomen
Het ontwerp omvat verder het afzinken van dode bomen onder water in de geul. Die worden vanzelfsprekend stevig verankerd om wegdrijven te voorkomen. Allerlei insecten larven, algen en wieren kunnen zich op het dode hout vestigen. En jonge vis schuilt graag tussen de takken en wortels van dit rivierhout.
Enkele diepere poelen in de geul dienen in droge en warme periodes als vluchtplaats voor vis en macrofauna. Dit soort diepere delen worden ook wel refugia genoemd.
Op de zuidflank van de geul worden bomen en heesters aangeplant, zodat daar genoeg schaduw is. Schaduw remt de opwarming van het water af, wat ook beter is voor de overlevingskansen van het waterleven in warme zomers. De (baken)bomen op de Maasoever blijven ongemoeid in het ontwerp.
Aanpassingen in het ontwerp
Naar aanleiding van de ingediende zienswijzen zijn er twee wijzigingen doorgevoerd in het ontwerp van Geul Bokhoven. Zo wordt de duiker onder de Veerweg langer gemaakt, zodat vee ook aan westzijde droge voeten houdt bij het oversteken.
Verder is het aanplanten van notenbomen uit het ontwerp gehaald en schrijft het Projectbesluit niet langer voor welke soorten bomen en struiken langs de geul aangeplant moeten worden. Die soortkeuze wordt straks in de uitvoeringfase in overleg met gebiedsecologen bepaald, waarbij het wel om inheemse soorten moet gaan.
Deze aanpassingen zijn verwerkt in onderstaande actuele inrichtingsschets van maart 2025.
Stromingsminnende soorten
Het belangrijkste doel van deze meestromende nevengeul is het creëren van robuust leefgebied voor vissen en kleine waterdiertjes die van stromend water houden. Soorten zoals riviergrondel en serpeling profiteren daarvan, net als trekvissen als driedoornige stekelbaars en rivierprik.
De geul dient daarnaast als een rustplek, waardoor vissen de Maas gemakkelijker kunnen doortrekken. Voor ongewervelde waterdieren, zoals de bolle stroommossel en rivierrombout, biedt de nieuwe habitat ook verbeterde omstandigheden. Bovendien krijgen waterplanten er een vestigingsplaats bij.
Bufferzone
Rijkswaterstaat streeft ernaar langs een deel van de geul aan de westzijde een bufferzone te realiseren voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is hier een strook land van 15 meter breed die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in de geul.
Totstandkoming ontwerp en afstemming
Het ontwerp is besproken met onder meer de gemeente ‘s-Hertogenbosch, de betrokken grondeigenaren, Natuurmonumenten, provincie Noord-Brabant en Waterschap Aa en Maas. Ook zijn bij overige belanghebbenden relevante informatie en aandachtspunten over het gebied opgehaald.
Omwonenden uit met name Bokhoven hebben in reactie op de Kennisgeving voornemen en Kennisgeving participatie, evenals in een ingediende zienswijze op het Ontwerp-Projectbesluit, de wens geuit dat de Maasoever na aanleg van de nevengeul bereikbaar blijft voor recreatie. Zo is gevraagd om bijvoorbeeld een brug of stapstenen als oversteekvoorziening aan de kant van het dorp in het ontwerp mee te nemen.
Rijkswaterstaat legt echter vanuit het project Kaderrichtlijn Water Maas geen recreatieve voorzieningen aan bij deze maatregel. De opdracht vanuit de KRW is namelijk het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit op deze locatie; het faciliteren van recreatie valt daar niet onder.
Het Projectbesluit sluit eventuele toekomstige recreatieve elementen echter niet uit, mits de betrokken partijen goede afspraken hebben gemaakt over financiering, eigenaarschap, onderhoud en beheer daarvan. Zie de reactienota op www.publicatieplatform.nl/benedenmaas voor het volledige antwoord op deze zienswijze.
Verdere stappen
Onderstaand schema geeft een overzicht van de stappen in de besluitvorming en doorkijk naar de uitvoeringsfase.
Meer weten of vragen?
Voor vragen over de beroepsprocedure: neem contact op met de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat via 070-456 96 07.
Voor inhoudelijke vragen over Geul Bokhoven: bel met Rijkswaterstaat via 0800-8002 (gratis).
Meer algemene informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure.